اتحادیه‌ی اروپا متعهد است که انتشارات گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال 2030، نسبت به سال 1990 حداقل 55 درصد کاهش دهد. طرح دادوستد انتشارات اتحادیه‌ی اروپا (EU ETS 1) یک قیمت‌گذاری یکپارچه از انتشارات گلخانه‌ای برای بخش‌های عمده‌ی مصرف‌کننده‌ی انرژی در کشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپا، نروژ، ایسلند و لیختن‌اشتاین ارائه می‌دهد. در حال حاضر مکانیزم سفت و سختی برای جلوگیری از نشت کربن (انتقال کارخانه‌ها به بیرون از اتحادیه‌ی اروپا برای فرار از پرداخت هزینه‌های کربنی) وجود ندارد. مکانیزم تنظیم مرزی کربن (CBAM) در تلاش است که اقدام موثری در این راستا انجام دهد.
CBAM اطمینان حاصل خواهد کرد که کالاهای وارداتی به درون اتحادیه‌ی اروپا، همان هزینه‌ای را برای تولید کربن پرداخت خواهند کرد که کالاهایی که داخل اتحادیه تولید می‌شوند باید پرداخت کنند. شرکت‌های درون اتحادیه‌ی اروپا از زمان اجرایی شدن EU ETS 1 در سال 2005، میزان انتشارات سالانه‌ی خود را گزارش می‌کنند. از حالا به بعد، واردکنندگان نیز باید میزان انتشار کربن برای تولید کالاهای وارداتی را (در زمان وارد کردن کالا) گزارش کنند. در حال حاضر تولیدکنندگان در اتحادیه‌ی اروپا باید در انتهای سال، مجوزهای خود را در قبال کربن تولیدی خود، به نهاد مجری قانون تسلیم کنند. این شرکت‌ها می‌توانند در ابتدای سال تعدادی مجوز رایگان دریافت کنند و در صورت نیاز، مجوزهایی را در مزایده‌ها از سایر شرکت‌های تولیدکننده خریداری کنند. از سال 2026، واردکنندگان نیز باید مجوزهای CBAM را در قبال وارد کردن کالاهای منتشرکننده‌ی کربن (کربن پنهان) به نهاد مجری قانون تسلیم کنند. از آنجا که تولیدکنندگان درون اتحادیه مقداری مجوز رایگان دریافت می‌کنند، [برای برقراری مساوات] واردکنندگان نیز فقط لازم است بخشی از کربن پنهان را با مجوزها جبران کنند.
CBAM فقط به کالاهایی از بخش‌های خاصی از صنعت اعمال می‌شود. اولین گزارش‌ها باید در 31 ژانویه‌ی 2024 ارسال شوند و شامل انتشارات سه‌ماهه‌ی پایانی 2023 باشند. واردکنندگان از اطلاعات ارائه‌شده توسط تولیدکنندگان استفاده خواهند کرد.
از آنجا که CBAM فعلا یک مکانیزم جدید است و نیاز به اطلاعاتی از شرکت‌هایی دارد که تحت پوشش EU ETS 1 نیستند، فاز اولیه‌ی آن تا سال 2025 ادامه پیدا خواهد کرد. در این فاز، قوانین پایش نسبتا ساده‌ای اعمال می‌شود، اعتبارسنجی گزارشات خارجی انجام نمی‌شود و نیازی به تسلیم مجوزهای CBAM نیست. از 2026 به بعد، تسلیم مجوزها به تدریج آغاز می‌شود و با همان سرعت، مجوزهای رایگان تولیدکنندگان داخل EU کاهش خواهد یافت. این کار به این منظور انجام می‌شود که اطمینان حاصل شود که کالاهای تولیدی در EU امتیازی بر کاهای وارداتی ندارند.
نگاهی به قیمت کربن در اتحادیه‌ی اروپا
قیمت هر تن کربن دی‌اکسید در بازار مجوزهای اتحادیه‌ی اروپا از سال 2013 تا کنون در شکل زیر آمده است.
قیمت هر تن کربن دی‌اکسید در بازار مجوزها، در حال حاضر حدود 85 یورو است. تجدیدنظری که در سال 2023 در EU ETS 1 صورت گرفت، باعث می‌شود که کاهش سقف مجوزها، از سالانه 2.2 درصد، به سالانه 4.3 درصد برسد. به این ترتیب شیب این نمودار از سال 2024، حدودا دو برابر حالت فعلی خواهد بود.
این افزایش قیمت‌ها انگیزه‌ی نشت کربن را بالا می‌برد و از این رو اجرای CBAM بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند.
مکانیزم تنظیم مرزی کربن
CBAM سعی می‌کند هزینه‌ی کربن را به کالاهای وارداتی نیز اعمال کند و از این طریق، به کالاهای با ردپای کربن کمتر نسبت به کالاهای با ردپای کربن بیشتر امتیازی اعطا می‌کند. مکانیزم در شکل زیر به تصویر کشیده شده است.
CBAM به شش بخش زیر اعمال می‌شود:
- سیمان
- آهن و فولاد
- آلومینیوم
- کودها
- هیدروژن
- برق
محصولات PtXی که تحت پوشش CBAM قرار می‌گیرند شامل موارد زیر هستند:
- هیدروژن
- آمونیاک
- فولاد DRI تولیدشده با هیدروژن
تنها انتشارات مستقیم در محاسبات CBAM لحاظ می‌شود و انتشارات غیرمستقیم از جمله کربن ناشی از تولید برق در این محاسبات در نظر گرفته نمی‌شود.
شرکت‌های واردکننده‌ی محصولات فوق‌الذکر اولا باید خود را به عنوان واردکننده‌ی مجاز ثبت کنند، ثانیا باید هر سه ماه یک بار گزارش ارائه دهند. این گزارش شامل موارد زیر است:
- میزان واردات تحت پوشش CBAM (بر حسب تن برای کالاها یا مگاوات‌ساعت برای برق)
- انتشارات در هر تن یا در هر مگاوات ساعت
- مدرکی دال بر مبلغ پرداخت‌شده برای کربن در خارج از اتحادیه (در صورتی که مبلغی پرداخت شده باشد)
- تعداد مجوزهای CBAM که باید تسلیم شود.
- کپی گزارش تاییدیه میزان انتشارات که توسط یک تاییدکننده‌ی معتبر صادر شده باشد.
تولیدکنندگان یک برنامه‌ی پایش کربن تنظیم می‌کنند و گزارش انتشارات خود را بر اساس قواعد مشخصی گزارش می‌کنند. واردکننده باید از محتوای این گزارش در گزارش خود استفاده کند. گزارش‌ها توسط مراجع معتبری صحت‌سنجی می‌شوند.
واردکننده‌ها باید مجوزهای CBAM را خریداری کرده و آنها را به دفتر ثبت CBAM تسلیم کنند. مجوزهای CBAM با قیمت میانگین هفته‌ی پیش مجوزهای EU ETS در یک سامانه‌ی مرکزی که توسط کمیسیون اروپا مدیریت می‌شود فروخته می‌شوند.
در فاز اولیه یا فاز گذار که از 2023 تا 2025 خواهد بود، قواعد پایش و گزارش‌دهی ساده‌تر خواهد بود، تایید و صحت‌سنجی مورد نیاز نیست و واردکنندگان نیاز به تسلیم مجوزهای CBAM ندارند.
با شروع سال 2026، واردکنندگان باید مجوزهای CBAM را خریداری کنند تا ردپای کربن کالاهای وارداتی را جبران کنند. مقدار مجوزهای نیازمند تسلیم بر اساس موارد زیر محاسبه می‌شود:
- میزان انتشارات نهفته در کالا
- مقدار هزینه‌ی کربنی که خارج از مرزها پرداخت شده است
- اصلاحاتی که با توجه به معافیت‌های تولید درون اتحادیه‌ی اروپا باید در نظر گرفته شود تا در حق واردات اجحاف نشود.
میزان مجوزهای نیازمند تسلیم در سال 2026 معادل 2.5 درصد کربن نهفته در کالاهای وارداتی است. این مقدار تا سال 2034 به تدریج افزایش می‌یابد تا به 100 درصد برسد. روند برنامه‌ریزی‌شده در شکل زیر به تصویر کشیده شده است.
تصویر زیر، شرایط را برای تولیدکننده‌های درون اتحادیه اروپا در مقایسه با تولیدکنندگان خارج از آن نشان می‌دهد.
یک تولیدکننده‌ی آمونیاک در اتحادیه‌ی اروپا را در نظر بگیرید. این تولیدکننده، میزان دی‌اکسید کربن تولیدشده‌ی خود را گزارش می‌کند. میزان انتشارات بسته به فناوری تولید و بهره‌وری می‌تواند متفاوت باشد. تولیدکننده‌ی درون اتحادیه‌ی اروپا مقداری مجوز به شکل رایگان دریافت می‌کند، اما معمولا این مقدار مجوز کل انتشارات تولیدی را پوشش نمی‌دهد. تولیدکننده ناچار است که مجوزهای بیشتری را از طریق مزایده از سایر بازیگران صنعت خریداری کند. با گذر زمان، مجوزهای رایگان کاهش می‌یابند و تولیدکننده ناچار است مجوزهای بیشتری را خریداری کند. در سال 2025، تولیدکننده‌ی درون اتحادیه‌ی اروپا به میزان 1570 تن CO2 به ازای هر تن آمونیاک تولیدی، مجوز رایگان دریافت خواهد کرد. این عدد که آن را بنچمارک می‌نامیم، بر اساس بهره‌ورترین تجهیزات درون اتحادیه‌ی اروپا تعیین شده است.
کارخانه‌هایی که بهره‌وری کمتری دارند باید علاوه بر مجوزهای رایگان، مجوزهای دیگری را خریداری کنند. در 2026، تولیدکننده‌ی آمونیاک درون اتحادیه‌ی اروپا 97.5 درصد بنچمارک تولید آمونیاک را مجوز رایگان دریافت خواهد کرد و حتی کارخانه‌هایی که بهره‌وریشان در حد بنچمارک است ناچارند برای جبران 2.5 درصد تولید کربن بیشتر، اقدام به خرید مجوز کنند. در سال 2030، تولیدکنندگان درون اتحادیه‌ی اروپا باید برای جبران 51.5 درصد انتشارات تولیدی خود، مجوز خریداری کنند. سرانجام در سال 2034 این عدد به 100 می‌رسد.
تولید کننده‌ی آمونیاکی که خارج از اتحادیه‌ی اروپا قرار دارد و به کشورهای این اتحادیه صادرات دارد، در لحظه‌ی تحویل کالا، انتشاراتی که در تولید آمونیاکش ایجاد شده‌اند (انتشارات پنهان) را گزارش می‌کند. از 2026 به بعد، واردکننده برای جبران هزینه‌های انتشارات پنهان باید مجوزهای CBAM را خریداری کنند. در ابتدا، تنها 2.5 درصد انتشارات باید جبران شود. تعداد مجوزهای CBAM که باید تسلیم شود، با همان سرعت مجوزهای داخل اتحادیه زیاد می‌شود. اگر در کشور مبدا، مقداری از هزینه‌ی کربن پرداخت شده باشد، تعداد مجوزهای نیازمند تسلیم کاهش می‌یابد.
گردآورنده: محمدحسین شاهمرادی